Langs de oude stadsgrachten

De stad Eindhoven heeft lang stadsgrachten en wallen gehad. Maar veel stelde het als verdediging niet voor. Er waren geen stadsmuren en de grachten waren eerder slootjes. In de 80-jarige oorlog is de stad, die lag in het niemandsland tussen de Spaanse en Staatse troepen, verschillende malen heen en weer veroverd en heroverd. Met veel plundering en schade.

Vestdijk

We beginnen de wandeling langs de stadsvesten waar nu de kruising Vestdijk/ Ten Hagestraat ligt. Hier begon wat destijds kortweg "de Dijk" heette. Het huidige verlengde van de Vestdijk (nu huisnummers boven de 50) bestond in 1917 nog niet. De Dijk liep dood op de Ten Hagestraat.

Er werd in spreektaal ook wel gesproken over de Korte(n) Dijk (het noordelijke stuk tot de Nieuwstraat) en de Lange(n) Dijk of Groote Dijk (tussen Nieuwstraat en Ten Hagestraat), maar in het adresboek van 1917 heet alles slechts "Dijk".

We lopen de Vestdijk af, startend vanaf het beginpunt bij de Ten Hagestraat, richting noord.

Rechts zien we:

Aan de linkerzijde (westkant, waar nu de Heuvelgalerie ligt), waar tussen de weg en de huizen de vest nog loopt (gedempt 1929), zien we tussen Ten Hagestraat en Stationsplein achtereenvolgens:

adres (1917)	adres (na 1920)	1917 adresboek	beroep	toelichting
				Op het eerste stuk (huisnummer 30) zou in 1925 het R.K. Binnenziekenhuis worden gebouwd.
Dijk 23	Vestdijk 24 Tegenwoordig gesplitst in huisnummer 24 (woonhuis) en 26 (studentenhuis)	W. F. Prinzen	sigarenfabrikant, inspecteur levensverzekering	Twee mooie villa's uit 1880 die nog steeds bestaan
Dijk 21	Vestdijk 22 In 1880 voor rentenierster Raijmakers (1848-1925) gebouwd. Nu gemeentelijk monument	Ma. A. A. Raijmakers	zonder beroep	Twee mooie villa's uit 1880 die nog steeds bestaan
Dijk 19	Vestdijk 20	J. L. F. van Stratum	café-restaurant	Café heette "Klein Apollo"
Dijk 17	Vestdijk 18	Jos. W. M. Sträter	linnenfabrikant	Geboortehuis Frits Philips, mooie foto anno 1955
	Vestdijk 16			Hier kwam de tuinkamer gebouwd door J. v.d. Heijden in 1920.
Dijk 13	Vestdijk 14	Wed. J. J. Baijens
Dijk 11	Vestdijk 12	G. J. Staal; P. J. Bodenstaf-Staal	meubelmaker; portier	Het pand stond er in 1961 nog florissant bij, onbegrijpelijk dat ze dit stuk Vestdijk toen gingen slopen.
Dijk 9	Vestdijk 10
Dijk 7	Vestdijk 8	D. Gestel Wed. J. Gestel	steendrukker; zonder beroep	Dimmen Gestel, geboren in 1862 in Dirksland (Z.H.), overleden 1945; de lithograaf was een goede vriend en leerling van Vincent van Gogh tijdens diens Eindhovense jaren 1883-1885
Dijk 5	Vestdijk 6	M. L. F. Schröder	trijpfabrikant
Dijk 3	Vestdijk 4	A. J. M. Reijnders	tabakshandelaar	Voormalig hoekhuis Nieuwstraat
Hier bevindt zich de zijstraat Nieuwstraat
Nieuwstraat 38	Vestdijk 2	Wed. J. P. F. Hegener-Pompen	zonder beroep	Op de andere hoek met de Nieuwstraat lag het huis van sigarenfabrikant Hegener. In 1917 werd de voordeur nog tot de Nieuwstraat gerekend, na 1920 was het Vestdijk.
Dijk 1	Parallelweg 7	A. C. A. Kerssemakers	tabaksagent	Foto van de villa aan het begin van de Vestdijk, hoek Parallelweg. Het huis werd in de oorlog verwoest.
Dijk 1	Parallelweg 9	W. G. A. Kerssemakers	automobielhandel

We zijn nu aangekomen bij de Parallelweg, langs het spoor. We lopen die in (huidige 18 Septemberplein, voor de Bijenkorf en Piazza) en draaien links de Emmasingel op.

Emmasingel

De Emmasingel stond in de 19^e eeuw bekend als De Knip of de Kateknip. De Kateknip was oorspronkelijk een bleekveld net buiten de stadsgracht. "Knip" betekent klei en de benaming duidt op een veld "kattenklei", slecht bewerkbare kleigrond.

Eind 19^e eeuw kwamen op de Kateknip aan de rand van de stad enkele grote fabrieken. De laken- en bukskinfabriek van de gebroeders Schröder (in 1891 overgenomen door Philips), de sigarenfabriek van P.J. Schröder, de stoomweverij van de gebroeders Schellens (in 1896 door Philips overgekocht). Er werd een ijzeren brug (1879) over de stadsgracht gelegd, en (1884) een weg en een voetbrug over de Gender aangelegd om een verbinding te krijgen met het spoorwegstation en Fellenoord. De fabrikanten haddden liever een rijbrug gezien, maar het bord voor de brug maakte duidelijk dat gebruik voor hondenkarren, kruiwagens enzovoorts er verboden was.

In 1888 wordt voor De Knip voor het eerst de naam Emmasingel gebruikt. Omstreeks 1895 besluit men de weg te verbreden, er een stenen brug aan te leggen en er de tramlijn naar het zuiden over te laten lopen.

Van de Emmasingel van 1917 is tegenwoordig praktisch niets meer over. Mede door de bombardementen in WO-2 is alles weg. Het enige oude bouwsel is het oude Philipsfabriekje (nu op huisnummer 31, in het adresboek1917 was dit geen apart adres).

Aan de linkerzijde (oostwand, waar nu de Admirant ligt) zien we in 1917 achtereenvolgens:

adres (1917)	adres (na 1920)	1917 adresboek	beroep	toelichting
Emmasingel 2	Emmasingel 1	E. Eijkens	zonder beroep
Emmasingel 4	Emmasingel 3	H. P. Thijs	hoedenfabrikant	Werd later gemeente-ambtenaar
Emmasingel ongenummerd	Emmasingel 5			Niet in adresboek 1917, hier werd in 1918 drukkerij Snep opgericht
Emmasingel 6	Emmasingel 7	C. A. H. Spoorenberg	hoedenfabrikant
Emmasingel 8	Emmasingel 13	Aa. Ma. Ga. Heesters	modiste
Emmasingel 8a	Emmasingel 13	M. F. Hems	boekhouder	Hij had 13 kinderen
Emmasingel 10	Emmasingel 15	S. G. B. de Winter	melkinrichting, melksalon	In 1907 was slager de Winter (Tiel, 1864) overgestapt op de melkhandel en opende aan de Emmasingel de Eindhovensche Stoommelkinrichting. In 1911 kocht hij ook het oude bankgebouw aan de Dommelstraat en verbouwde het tot een melkinrichting. In 1917 verkocht De Winter & Co zijn zaakjes.
Emmasingel 12	Emmasingel 17	M. van Spreeuwel	opzichter gloeilampenfabriek
Emmasingel 14	Emmasingel 19	J. W. Hollaers	spoorwegarbeider
Emmasingel 16	Emmasingel 21	Wed. J. D. Kuhr-Baghuis	arbeidster gloeilampenfabriek
Emmasingel 18	Emmasingel 23	Fr. van Vorstenbosch	wasscherij
Emmasingel 20	Emmasingel 25	G. A. H. J. M. Hubar; J. C. J. M. Hubar	tabaksagent; candidaat-notaris

Aan de rechterzijde zien we (westkant, waar nu de Lichttoren, Witte Dame en Regent liggen):

adres (1917)	adres (na 1920)	1917 adresboek	beroep	toelichting
Emmasingel 1 (ook wel als Spoorstraat 66 aangeduid)	Emmasingel 2	H. L. Hasenbos	herbergier	Café Central-Tramhalte, het cafeetje dat jarenlang vlak voor de Lichttoren stond, op de hoek van de Emmasingel en de Parallelweg langs het spoor. In 1952 afgebroken
Emmasingel 1a	Emmasingel 4	P. J. Keukens	aannemer en verzekeringsagent	Peter Josef, geboren 1860, lid van kaartclub "Vreugde na Arbeid" (ze speelden 'katten', ook wel bekend als miezemauzen)
Emmasingel ongenummerd	Emmasingel 6	N. V. Phillps & Co.	Gloeilampenfabriek	In 1908 was hier het eerste grote fabrieks- en kantoorgebouw van de N.V. Philips gebouwd, in de jaren 1920-29 werd het vervolgens aanzienlijk uitgebreid
Emmasingel 3	Emmasingel 8	P. J. H. Timmermans	kolenhandelaar
Emmasingel 5	Emmasingel 10	C. van den Heuvel	muziekleeraar
Emmasingel 7	Emmasingel 12	J. van Camp
Emmasingel 9	Emmasingel 14	Na. Keukens	modiste
		Wed. J. J. Keukens-van Hapert	zonder beroep
		W. A. A. de Leeuw	handelsagent
Emmasingel 11	Emmasingel 16	J. H. Gaarenstroom	correspondent	Johan Hendrik Gaarenstroom (1882, Amsterdam), later onder-directeur bij Philips
Emmasingel 13	Emmasingel 18	H. B. M. Kessels-van Valenberg	winkelier
Emmasingel 15	Emmasingel 20	A. Th. J. Teeling	boekhouder	Geboren 1882 in Middelburg
Emmasingel 17	Emmasingel 22	J. Th. J. Kocken	tandarts	De eerste tandarts gevestigd in Eindhoven. Jo Kocken (1887, Utrecht - 1961, Voorburg) treedt in 1917 in het huwelijk met Constance Baptist (1890, Eindhoven - 1968, Voorburg). Zoon Theo was later tandarts in Stratum.

Aan het eind van de Emmasingel volgen we de oude stadswal door de Keizersgracht in te gaan.

Het drukke kruispunt van de Emmasingel, Vrijstraat, Keizersgracht, Kleine Berg en Willemstraat in 1915.

Linksonder zien we de oude vest die aan het einde van de Emmasingel ondergronds gaat om aan de overzijde langs de bomen van de Keizersgracht weer aan de oppervlakte te komen.

Van linksonder naar rechts zien we de rails van de stoomtram de Kleine Berg inbuigen. In deze bocht zijn er met de tram nogal wat ongelukken gebeurd.

Keizersgracht

Een straat waar nu nog steeds een paar van de oude panden uit 1917 in het straatbeeld te herkennen zijn (in de tabel de blauwig getinte cellen).

Zo ziet het beginstuk van de Keizersgracht er uit in 1917.
Aan de linkerzijde de bomenrij, waarachter de oude stadsgracht met daarover de bruggetjes die toegang bieden tot de huizen buiten beeld. Het huis links achter de bomen is meubelzaak Stultiëns op de hoek Kleine Berg.

In het grote huis rechts op de voorgrond woonde schoolhoofd Krabbendam. De poort daarachter leidt naar zijn Mulo-school en het gebouw na de poort en muur is zijn openbare lagere school. Die school werd pas in 1967 afgebroken.
Tussen het postkantoor (het enige pand op deze foto dat behouden bleef) en de school staat nog een smal huis met een hoge gevel en erker op etage.
Het grote pand dwars op het end is het hoekhuis Vrijstraat/ Emmasingel.

Beginnend vanaf de Emmasingel passeren we aan de linkerkant (nooroost-kant) van de Keizersgracht achtereenvolgens:

adres (1917)	adres (na 1920)	1917 adresboek	beroep	toelichting
Keizersgracht 2	Keizersgracht 1	Post- en Telegraafkantoor; K. Schraver	post-directeur	Bouw startte in 1907. Tegenwoordig omgebouwd tot winkelpromenade.
Keizersgracht 2a	Keizersgracht 3	M. Staal	lsraëlitisch Godsdienstleeraar	In 1909 vierde de man zijn 25-jarig jubileum als voorganger
Keizersgracht 2b	Keizersgracht 5	W. Daams	stalbaas
Keizersgracht 4	Keizersgracht 7-9	Openbare Lagere School; C. A. Krabbendam	hoofd der O.L. School	Op 9 was de openbare MULO-school. In 1915 vierde Krabbendam (1861, Den Bosch - 1920) zijn 25-jarig dienstjubileum.
Keizersgracht 6	Keizersgracht 11	J. C. Smolders	agent levensverzekering	Twee achterhuisjes achter de tuin van de villa Van Best aan de Rechtestraat. Ze werden in 1929 gesloopt voor de aanleg van de Hooghuisstraat
Keizersgracht 8	Keizersgracht 13	Ant. Saenen	ladingmeester Meijerijsche Tram
Keizersgracht 10	Keizersgracht 15 Bouwjaar 1880, gemeentelijk monument	Ja. M. E. Houben		Gebouwd door P.J.H. Cuypers voor goudsmit (later antiquair) Antoon Hermans. Vincent van Gogh is er ooit op bezoek geweest. Na de oorlog heeft er lang de antiquair Dirven gewoond. Nu is het helaas witgekalkt.
Keizersgracht 12	Keizersgracht 17 Bouwjaar 1880, gemeentelijk monument	H. P. Vlijmincx	koopman in koloniale waren	De Villa Vlijmincx, van de Vlijmincx-De Vocht winkelketen, die in 1918 opgaat in de Edah. Tegenwoordig staat op de gevel, jammerlijk wit geverfd, "De Keizer" en zit er uitzendbureau Parkstad
Keizersgracht 14	Keizersgracht 19	Aa. Tilburgs
Keizersgracht 16	Keizersgracht 21	M. van de Rijt	arbeider aan de gasfabriek, sigarenmaker
Keizersgracht 18	Keizersgracht 23	H. L. Smulders	boekbinder
Keizersgracht 20	Keizersgracht 25	J. A. van Genuchten	zonder beroep

En aan de rechterzijde van de straat zien we huizen die aan de andere kant van de stadsgracht liggen. Een aantal grote herenhuizen. Via bruggetjes zijn deze huizen toegankelijk.

adres (1917)	adres (na 1920)	1917 adresboek	beroep	toelichting
Keizersgracht 1	Keizersgracht 2	A. J. Stultiëns & Zn	meubelmagazijn	De hoek met de Kleine Berg. Later zat hier drukkerij Hermes en het Eindhovens Dagblad (in inmiddels een nieuw gebouw).
Keizersgracht 1a	Keizersgracht 4	Mr. Dr. J. van Best	advocaat en procureur, gemeenteraadslid
Keizersgracht 3	Keizersgracht 6	J. J. Fens	notaris	Notaris Fens (geboren 1846, Breda) overleed in 1917. De zoon, advocaat A.A.J.M. Fens (1888 geboren) en de weduwe C.P.J. Fens-van Moll (1853-1930) bleven er wonen. De mooie villa Fens zou in 1968 gesloopt worden.
Keizersgracht 5	Keizersgracht 8 Bouwjaar 1880, gemeentelijk monument	P. J. van Hussen	sigarenfabrikant	In 1912 verbouwd. Tegenwoordig heet het Villa Artemis (vanwege de vergulde hertenkoppen op de gevel). Van Hussen was geboren in het Land van Maas en Waal (1861) en overleed in 1930 te Eindhoven. De sigarenfabriek van Kessels & Van Hussen lag aan de Parallelweg langs het spoor.
Keizersgracht 7	Keizersgracht 10	K. J. Fischer	Rijks-ontvanger	Geboren 1860 in Enkhuizen, woonde kort in Eindhoven
Keizersgracht 9	Keizersgracht 12	A. J. H. Kramer	dokter	Dokter Kramer (geb. 1865 te Papenburg) woonde er pas, had in 1918 het huis gekocht van C. van Oirschot
Keizersgracht 11	Keizersgracht 14	Kinderen P.H. Reijnen
Keizersgracht 13	Keizersgracht 16	J. Habraken	timmerman
Keizersgracht 15	Keizersgracht 18	J. A. M. Raijmakers	directeur Botermijn
Keizersgracht ongenummerd	Keizersgracht 20	Gebr. Peeters	sigarenfabriek	Fabriek zie foto

De Keizersgracht eindigt op het kruispunt met de Grote Berg en de Kerkstraat. De straat gaat door onder de naam Wal, waarbij de huisnummering van de Keizersgracht wel voortgezet wordt.

Wal

Aan de linkerzijde een aantal huisjes waarvan er een enkel er nu nog staat.

adres (1917)	adres (na 1920)	1917 adresboek	beroep	toelichting
Wal 24	Wal 1	H. Donkers	schilder
Wal 26	Wal 3	J. J. Wilms	sigarenmaker
Wal 28	Wal 5	A. Loots	gemeente-ambtenaar
Wal 30	Wal 7	J. Th. van Mol	kleermaker	Kleermaker Jac. van Mol (Weert, 1871 - Eindhoven, 1930), hij was tevens aanspreker, vestigde zich hier in 1912
Wal 32	Wal 9	J. A. H. Paulissen	assistent van het postkantoor
Wal 34	Wal 11	F. M. Teunis	magazijnbediende	Hij overleed in 1919 en liet weduwe Teunis-van der Boomen achter
Wal ongenummerd	Wal 13	H. P. Bergstein	wapen- en ammunitiehandel	Winkel werd later bekend als het Nimrodhuis, in 1942 platgebombardeerd
Wal ongenummerd	Wal 15	J. W. Hoefnagels & Zn	sigarenfabriek
Wal 36	Wal 17	L. Teurlinckx	sigarenfabrikant	Op dit adres zal een kleinzoon van Louis Teurlinckx, Guus van Winkel, jaren later een kapperszaak beginnen. later overgenomen door zijn broer Louis en Guus is boven een damessalon begonnen. Opa Teurlinckx (geb. Eersel, 1860) was vroeger ook parttime coiffeur geweest. Hij overleed in 1918 en liet de weduwe Teurlinckx-Slegers (1857-1929) achter.
		H. Groot	kantoorbediende
		J. Teunissen	bankwerker
Wal 38	Wal 19	G. H. van Hirtum	meesterknecht drukkerij
Wal 40	Wal 21	P. Toirkens	smid
Wal 42	Wal 23	P. J. F. Kappel	schoenmaker
Wal 44	Wal 25	Chr. C. Mandigers	handelsreiziger
Wal 46	Wal 27	H. J. van Gestel-Wijnacker; J. V. Gubbels	bouwkundige; aannemer, metselaar
Wal 48	Wal 29	van Beek	onderwijzer bijzondere school

Aan de zuidwestzijde van de Wal hield de stad Eindhoven duidelijk op. In 1917 is er wat industrie en het gebouw van de Volksbond. Tussen straat en het gebouw liep ook hier de stadsgracht die je via een bruggetje moest oversteken. Tegenwoordig staat op het perceel van de Volksbond het kantoor waar tot voor kort CWI Zuidoost-Brabant zat en nu stadsdeel-georiënteerde ambtenaren.

adres (1917)	adres (na 1920)	1917 adresboek	beroep	toelichting
Wal ongenummerd	Wal 2	M. G. van Boeckel	Hanzebank	op de plaats waar nu kantoor ED zit
Wal ongenummerd	Wal 2	firma Louis Gruijthuijzen	Kantoor	grossiers in mode-artikelen
Wal 17	Wal 4 (enkele jaren later werd het huisnummer 8, tegenwoordig heeft dit perceel adres Wal 28)	R.K. Volksbond; A. van der Velten	concierge R.K. Volksbond	In 1921 werd er een groot beeld voor geplaatst t.g.v. het 25-jarig bestaan van de R.K. werkliedenvereniging St. Joseph.

De Wal loopt hier dood op de Dommel. In de 19^e-eeuw lag hier de ronde waterplas die bekend stond als de Baaijplaats. Hier werd gezwommen en gebaad, voordat er verderop in de Dommel een zwem- en badinrichting was aangelegd.

Op dit punt is in 1917 nog geen brug over de Dommel. De Dommelbrug naar de huidige P. Czn. Hooftlaan werd pas in 1929 aangelegd.
Waar nu het Stadhuisplein is, was vroeger wat de Studentenwei werd genoemd: grasland langs de Dommel.

Inhoud van deze site:

HOME	1. Rond de Markt Markt Nieuwstraat Marktstraat Jan v Lieshoutstraat Jan van Hooffstraat	2. De oude binnenstad Demer, Volderstraat Rechtestraat Vrijstraat
3. Langs de oude stadsgrachten Vestdijk Emmasingel Keizersgracht Wal	4. Van de Kerkstraat naar de Paterskerk Kerkstraat Ten Hagestraat, Kloosterdreef Smalle Haven Kanaalstraat, Augustijnendreef	5. Het Stratumseind af Stratumseind, Begijnenstraat Begijnhof 't College Plekhoek Molenstraat
6. Van Paterskerk naar het station Tramstraat Dommelstraat Raiffeisenstraat Stationsplein, Parallelweg	7. De Bergen Kleine Berg Bergstraat Grote Berg Luciferstraat, Don Boscostraat Paradijslaan, Zwembadweg	8. Rond het Wilhelminaplein Willemstraat Wilhelminaplein Heilige Geeststraat Prins Hendrikstraat St. Catharinastraat, Smitsstraat

Bij gebruik en overname: graag de bron/ link opnemen.
Vragen, opmerkingen, aanvullingen... contact: mail

(c)2009-2099 KvdH te E

.

adres (1917)	adres (na 1920)	1917 adresboek	beroep	toelichting
Dijk 30	Vestdijk 47	Mr. H. J. Passtoors	advocaat en procureur, kantoor, gemeenteraadslid, oud-wethouder	Villa "Kraijenhof", met de poort met leeuwen, omstreeks 1959 gesloopt t.b.v. bouw hotel Cocagne
Dijk 28	Vestdijk 45	G. L. F. Philips	gloeilampenfabrikant	Villa "Vijverhof", waar Gerard Philips woonde. Gesloopt in 1970 voor een uitbreiding van hotel Cocagne
Dijk 26	Vestdijk 43	Apollo's Lust; J. A. van Iersel	sociëteit; restaurateur	Verwoest bij het bombardement van 1944
Dijk ongenummerd	Vestdijk 31	Jos. L. van der Meulen-Ansems Garage Central	auto-garage, luxe verhuur- en reparatie-Inrichting	Het autobedrijf v.d. Meulen Ansems kwam in 1916 in de voormalige lucifersfabriek. Ze hadden een filiaal in de Kerkstraat in Helmond
Dijk ongenummerd	(Vestdijk 25-41)	Meijer Blomhof Jzn.	sigarenfabriek	Aan de straatzijde van de voormalige fabriek zaten rond 1917 militairen, maar het is niet in het adresboek opgenomen. Later werd deze rij woningen. Na WO-2 kwam in plaats van de woningen de verpleegstersflat wat tegenwoordig studentenhuisvesting is
Dijk ongenummerd	(Vestdijk 25-41)	Schäfer & Co.	boek- en steendrukkerij	Chr. Schäfer & Co zat ook in de oude lucifersfabriek
Dijk 24	Vestdijk 23	A. A. L. M. Mignot	sigarenfabrikant	Het karakteristieke pand met torentje op de hoek Raiffeisenstraat, gebouwd door A. Mignot in 1904
Hier bevindt zich de zijstraat de Raiffeisenstraat
Dijk 22	Vestdijk 21	P. van Kessel	koetsier
Dijk 20	Vestdijk 19	M. Morgenstern	café Casino	Casino opende in 1914 (vh. koffiehuishouder Adolf Spoorenberg), in 1919 werd het weer verkocht; op deze plaats komt veel later (nieuw gebouw) Hotel Corso
Dijk 18	Vestdijk 17	W. L. J. M. Heijne	handelsreiziger
Dijk 16	Vestdijk 13	M. Spoorenberg	sjouwer
Dijk 14	Vestdijk 11	E. F. Verhulst	arbeider
Dijk 10	Vestdijk 9	J. van den Heuvel	werkman op de exportslagerij
Hier bevindt zich (schat ik) de zijstraat Stationsplein
Dijk 8	Vestdijk 7	A. van Tuijnen	directeur Telegraafkantoor
Dijk 6	Vestdijk 5	Wed. J. J. M. van Kol-Overes	tabakshandel
Dijk 4	Vestdijk 3	F. J. A. Notten	koopman
Dijk 2	Vestdijk 1	F. P. J. Boex	wijnhandelaar, gemeenteraadslid	Foto uit 1915 met de kolossale villa goed in beeld